Maak het Leerlingen Moeilijk
Een illusie van beheersen doorbreken
Onlangs deelde Oscar Lepoeter een artikel van Bjork en Bjork (2011) over het creëren van wenselijke moeilijkheden in het leerproces. Al zullen veel elementen uit het artikel (hopelijk) bekend zijn, is toch goed om weer eens terug te keren naar het ‘waarom’. Want hoe zat het ook alweer? Wat is effectief leren?
Door het creëren van moeilijkheden in het leerproces versterk je het langetermijngeheugen. Echter, bepaalde inefficiënte leerstrategieën lijken goed te werken omdat de resultaten op gemaakt werk goed zijn. Er is echter een verschil tussen leren en het leveren van een prestatie.
Bjork en Bjork zeggen dat een prestatie iets is wat we kunnen meten; leren is echter een permanente verandering in het geheugen en minder zichtbaar. De twee zijn natuurlijk met elkaar verbonden, maar dat hoeft niet. Een goede prestatie wil niet automatisch zeggen dat er geleerd is.
Om dit duidelijk te maken hebben Bjork en Bjork het over geheugensterkte (storage strength) en ophaalsterkte (retrieval strength; de toegankelijkheid tot kennis). Geheugensterkte gaat over hoe verankerd de kennis is in het geheugen. Ophaalsterkte gaat over hoe makkelijk je toegang hebt tot die kennis en is afhankelijk van de situatie of hints die je krijgt.
Zo kan het zijn dat wanneer je een nacht lang stampt, je de volgende dag een toets goed kunt maken. Je hebt makkelijk toegang tot kennis. Echter, omdat je slechts een dag voor de test hebt gestampt, verdwijnt die kennis snel. Je hebt de illusie voor jezelf gecreëerd dat je de stof beheerst voor de lange termijn, Andersom kan het zo zijn dat kennis er wel is, maar de toegang tot die kennis niet of nauwelijks. Zowel het hebben van kennis als de toegang tot die kennis is belangrijk.
Bjork en Bjork geven een aantal insteken om het leren moeilijk te maken zodat leerlingen beter leren.
Varieer in de manieren van oefenen
Een beruchte illusie van meesterschap is het herkennen van informatie. Je krijgt een hint, herkent de hint, maar alleen met die hint kan je tot een goed antwoord komen. Om deze illusie van beheersing te voorkomen moet je de context waar de leerstof in voorkomt continu veranderen. Anders gezegd, zorg voor afwisseling in het behandelen van de stof.
Gespreid leren
Gespreid leren helpt bij retentie op de lange termijn. Het is één van de meest nuttige vormen van leren. Leerlingen hebben daar begeleiding bij nodig, zeker de slimmere leerlingen. Die leren namelijk een dag van tevoren, halen een goed cijfer, en denken dat ze weten wat goed leren is. Op een gegeven moment is de stof of te veel of te moeilijk om een dag van tevoren eigen te maken. Ook kan het zijn dat veel basiskennis is weggezakt waardoor ze in de problemen komen bij de verdieping. Ze hebben dan “heel hard geleerd” maar waarschijnlijk niet effectief waardoor ze ineens slechte cijfers gaan halen.
Afwisselende instructie in plaats van blokinstructie
Vooral blokinstructie, gericht op het leren van een beperkt stuk informatie, kan de toegankelijkheid naar kennis versterken maar is slechter voor het behoud van die kennis. Het is beter om onderwerpen af te wisselen (het zogenaamde interleaving). Dit komt omdat wanneer je een klein stukje van de stof vergeet en het daarna weer leert, de zenuwbruggen in je hersenen worden versterkt. Vergeten en weer ophalen is een belangrijk onderdeel in het behoud van kennis in het lange termijngeheugen.
Het toetseffect
Het ophalen van informatie zonder hints of bekende context gebeurt in overhoringen. Dit heet het generatie-effect, of toetseffect. Het toetseffect is een belangrijk middel om stof te onthouden. In plaats van een samenvatting van een tekst te maken, werkt het beter een tekst door te nemen (via bijvoorbeeld analytisch lezen), daarna de tekst opzij te leggen en te vertellen waar de tekst over ging.
Overhoringen hoeven niet altijd toetsen te zijn. Overhoringen zijn simpelweg controles om te zien of je de stof hebt onthouden en begrepen. Je kunt als leraar overhoringen in je les inbouwen als startopdracht of als exit ticket. Leerlingen die zichzelf voorbereiden op een toets doen er verstandig aan het boek vaker weg te leggen en naar een muur te staren terwijl ze proberen op te halen wat ze net hebben geleerd.
Conclusie
Bjork en Bjork adviseren om minder tijd aan input te besteden en meer aan output. Laat leerlingen hun hersenen actief gebruiken. Lezen en overschrijven is makkelijk; nadenken en opschrijven maken het moeilijker maar is wel wenselijk. Dit betekent niet het onnodig moeilijker maken van de stof. Het gaat erom dat we de zijwieltjes eerder weghalen en richten op het langetermijngeheugen.
Het artikel “Making things hard on yourself, but in a good way: Creating desirable difficulties to enhance learning”: <https://www.researchgate.net/publication/284097727_Making_things_hard_on_yourself_but_in_a_good_way_Creating_desirable_difficulties_to_enhance_learning>
Verdieping: Make It Stick: The Science of Successful Learning <https://app.thestorygraph.com/books/38ededf5-e86f-46e9-88f7-2ca4d4cdb9d2>